افراد دارای معلولیت یا توانیاب؟
افراد دارای معلولیت بگوییم یا توانیاب؟ سئوالی است که بارها به آن پاسخ داده شده است. مخاطب قرار دادن افرادی که بهنوعی دارای معلولیت هستند همواره در ایران با چالش روبرو بوده است. در حوزه مطالعات معلولیت و گفتمانهای مربوط به آن، اصطلاحات و واژگان اهمیت زیادی دارند، چراکه میتوانند تأثیرات مستقیم بر نگرشها و شیوههای برخورد با افراد دارای معلولیت داشته باشند. در این زمینه، انتخاب واژگان مناسب بستگی به رویکرد و اهداف مختلف دارد. آنچه اهمیت دارد این است که برخی خیریهها در این ماجرا دست به واژهسازی میزنند و اهداف خود را در این واژهها دنبال میکنند.
- افراد دارای معلولیت (Persons with Disabilities):
این اصطلاح در محافل بینالمللی، ازجمله در سند حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد (CRPD)، استفاده میشود و بر این ایده تأکید دارد که افراد، اولویت دارند و معلولیت تنها یکی از ویژگیهای آنهاست. این واژه همچنین ازنظر بسیاری از فعالان حقوق افراد دارای معلولیت و پژوهشگران این حوزه، مناسبترین و مورد پذیرشترین اصطلاح است زیرا افراد را قبل از ویژگیهایشان معرفی میکند و از برچسبزنی پرهیز میکند. سال هاست در محیطهای رسمی و اکادمیک به زبان انگلیسی از همین عبارت فقط استفاده میشود چرا که تاکید روی کلمه فرد و افراد است. - توانیابان (Empowered or Enabled Individuals):
این واژه در ایران در برخی محافل استفاده میشود و هدف آن تأکید بر توانمندیها و قابلیتهای افراد معلول است. بااینحال، این اصطلاح انتقاداتی را نیز به همراه داشته است. بسیاری معتقدند که استفاده از این واژه ممکن است واقعیت چالشها و موانعی که افراد دارای معلولیت با آن مواجهاند را نادیده بگیرد و در عوض بر یک نوع «مثبتگرایی» غیر واقعگرایانه تمرکز کند. زندگی اجتماعی افراد دارای معلولیت باید همواره مورد تأکید باشد و داشتن توان یا نداشتن آن به افزایش ترحم منجر میشود و موردتوجه خیریهها برای جذب کمکهای مالی بیشتر قرار میگیرد.
در مطالعات معلولیت و ازنظر اکثریت فعالان و محققان این حوزه، اصطلاح «افراد دارای معلولیت» اصطلاحی مناسبتر و جهانیتر است، زیرا:
- به انسانیت فرد اولویت میدهد.
- بهطور ضمنی میپذیرد که افراد ممکن است نیازهای خاصی داشته باشند، بدون اینکه آنها را به این نیازها محدود کند.
واژههایی که از زندگی یک فرد فقط بخش توان او را مدنظر قرار میدهند در نگاه اجتماعی به معلولیت هیچ جایگاهی ندارد ولی متأسفانه به دلیل قدرت بالای خیریهها این واژه هر روز بیشتر و بیشتر در جامعه مطرح میشود.
چه باید نامید؟
با توجه به مطالبی که گفته شد ترکیب واژههایی که موقعیت اجتماعی و فردیت فرد را مطرح میکنند باید استفاده شود. ورزشکار دارای معلولیت، روانشناسی که معلولیت دارد، معلم دارای معلولیت و ساختارهایی از این دست همواره مورد تاکید فعالان حوزه معلولیت بوده و هست. افراد ممکن است در برههای از زندگی به دنبال توانمند شدن باشند همان طور که ممکن است دنبال دانش باشند و نام دانشجو را در محیطهای دانشگاهی داشته باشند اما این واژه نمیتواند نقش انسان بودن و فردیت او را کامل نشان بدهد.