وضعیت افراد دارای معلولیت در ترکیه

وضعیت افراد دارای معلولیت در ترکیه

در ترکیه، حمایت از افراد دارای معلولیت در قالب قانون «حقوق افراد دارای معلولیت» (قانون شماره ۵۳۷۸) و نیز مجموعه‌ای از برنامه‌های حمایتی وزارت خانواده و خدمات اجتماعی (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı) عرضه می‌شود. بررسی وضعیت کلی به این صورت است:

تعداد و وضعیت کلی معلولان
مطابق آمار رسمی موسسه آمار ترکیه (TURKSTAT)، در سال ۲۰۲۰ حدود ۸٫۳ میلیون نفر (بیش از ۱۰ درصد جمعیت) دارای حداقل یک نوع معلولیت تشخیص‌داده‌شده بودند. این رقم شامل معلولیت‌های حرکتی، حسی، ذهنی و چندگانه است و جمعیت سالمندان دچار محدودیت‌های حرکتی را نیز دربر می‌گیرد.

کمک‌های معیشتی (مستمری معلولیت)
مستمری معلولیت بر اساس درصد معلولیت تفکیک می‌شود و از ابتدای سال ۲۰۲۵ به‌روزرسانی شده است:

• افرادی با درصد معلولیت ۴۰–۶۹٪ ماهانه ۳٬۷۲۳٫۲۷ لیر دریافت می‌کنند.
• افرادی با درصد معلولیت ۷۰٪ و بالاتر ماهانه ۵٬۵۸۴٫۹۱ لیر دریافت می‌کنند.
  این مبالغ هر سال بر اساس ضریب افزایش حقوق کارکنان دولتی (memur zammı) تعدیل می‌شوند.

کمک‌هزینه «مراقبت در منزل»
برای حمایت از معلولینی که نیاز به مراقبت مداوم دارند و خانواده‌شان مسئولیت نگهداری را بر عهده دارند، کمک‌هزینه «مراقبت در منزل» پرداخت می‌شود. مطابق آخرین افزایش (تیر ۲۰۲۵):

• مبلغ پایه این کمک‌هزینه در تیر ۱۴۰۴ به ۱۱٬۵۳۸ لیر افزایش یافت.
• پیش از این (خرداد ۱۴۰۴) معادل ۱۰٬۱۲۵ لیر بود و با توجه به نرخ تورم ماهانه، رقم‌ها هر ماه بازنگری می‌شوند.

خدمات توانبخشی و مراکز روزانه/مؤسسات مراقبتی

• ۵۷۲ مرکز توانبخشی تحت نظارت سازمان بهزیستی (Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu) مجوز فعالیت دارند و حدود ۵۰۰ مرکز خصوصی نیز خدمات مشابه ارائه می‌دهند.

خدمات مراقبت شخصی و حمایتی
برنامه «خدمات مراقبت» (Disabled Care Services) شامل پشتیبانی در امور روزمره (شست‌وشو، تغذیه، تحرک) و حمایت‌های روانی–اجتماعی برای فرد معلول است. هدف اصلی، نگهداری در محیط خانواده و در صورت لزوم، ارائه مراقبت‌های نهادی است.

تأمین تجهیزات توانبخشی و وسایل کمکی
تحت پوشش قانون تأمین اجتماعی (Sosyal Güvenlik Kurumu – SGK) فهرستی از تجهیزات پزشکی و توانبخشی (از جمله ویلچرهای دستی و برقی، پروتزهای اندام، شنوایی‌سنج، تخت‌های بیمارستانی و…) با نرخ بازپرداخت ثابت وجود دارد. میزان بازپرداخت معمولاً بخشی از قیمت بازار را پوشش می‌دهد و مابقی از سوی متقاضی پرداخت می‌شود. فهرست تجهیزات قابل بازپرداخت در بخش «Communiqué on Healthcare Implementation» (SUT) هر سال به‌روزرسانی می‌شود.

سترسی واقعی و چالش‌ها

• علیرغم حمایت‌های مالی و خدماتی، موانع دسترسی به فضاهای عمومی و اشتغال همچنان وجود دارد.
• گزارش‌های بین‌المللی از خشونت علیه زنان دارای معلولیت خبر می‌دهند (حدود ۳۵٫۸٪ موارد خشونت) که نیاز به حمایت‌های ویژه دارد UN Women East and Central Africa.
• قوانین استخدامی الزام می‌کنند که ۳٪ از کارکنان در بخش خصوصی و ۲٪ در بخش دولتی معلول باشند، اما در عمل رعایت کامل نمی‌شود و نرخ بیکاری در میان معلولان بالاتر از متوسط است.

ترکیه با ایجاد بسته‌های حمایتی شامل مستمری معلولیت، کمک‌هزینه مراقبت در منزل، ارائه خدمات توانبخشی و تأمین بخشی از هزینه تجهیزات، تلاش می‌کند سطح زندگی و استقلال افراد دارای معلولیت را بهبود دهد. با این حال، برای دستیابی به «جامعه فراگیر» و تحقق واقعی حقوق معلولان، لازم است موانع فرهنگی، ساختاری و اقتصادی بیش از پیش رفع شود.

در ترکیه، به‌ویژه در کلان‌شهر استانبول، سطح مناسب‌سازی سرویس‌های حمل‌ونقل عمومی با جهانی شدن استانداردهای دسترسی رو به بهبود است، اما همچنان چالش‌هایی باقی‌ست. در ادامه از مهم‌ترین حالت‌های جابجایی عمومی و میزان دسترسی آن‌ها می‌گویم:

مترو (Metro İstanbul و سایر شبکه‌ها)

• دسترسی ۱۰۰٪ ایستگاه‌ها: تمامی ایستگاه‌های خطوط مترو استانبول (بیش از ۱۸۰ ایستگاه) دارای رمپ‌های ملایم (شیب ≤۶٪)، آسانسورهای ضد لغزش با اعلام صوتی-بریل و گیت‌های ویژه معلولان هستند Metro Istanbul.
• مسیرهای ویژه نابینایان: کف‌پوش هشداردهنده ( tactile paving) و راهنمای خطی تا خودرو تعبیه شده تا مسافر نابینا بتواند بین ورودی و سکوی قطار مسیریابی کند.
• اعلان صوتی و تصویری: اطلاع‌رسانی توقف‌های بعدی به‌صورت هم‌زمان صوتی و نمایشگر بزرگ در واگن صورت می‌گیرد Metro Istanbul.
• امتیاز کیفی بالا: در مقایسه با بسیاری از پایتخت‌های اروپایی و آسیایی، کاربران ویلچری و سالمندان، مترو را بهترین گزینه می‌دانند Tripadvisor.

تراموا (Tramvay)

• دسترسی گسترده: خط تراموای T1 (از کاباتاش تا کاپاتاش) و T4 و T5 اغلب ایستگاه‌ها رمپ‌دار و بدون اختلاف سطح هستند. برخی ایستگاه‌های تاریخی مانند کاراکوی و امینونو نیاز به کمک دارد، اما بقیه سکوها سطح صاف تا واگن را ارائه می‌دهند Sage Traveling.
• واگن‌های کم‌سطح (low‑floor): همه واگن‌ها کم‌سطح طراحی شده‌اند تا ورود و خروج ویلچر بدون پله انجام شود.

اتوبوس‌های شهری

• صندلی رزروشده برای معلولان: در اکثر اتوبوس‌ها چند صندلی خاص برای معلولان و سالمندان در نظر گرفته شده، اما تنها تعداد محدودی از اتوبوس‌های جدید «kneeling bus» با رامپ خودکار دارند Turkey Travel Planner.
• چالش‌ها: باقی اتوبوس‌ها پله‌های بلند دارند و راهروی باریک ممکن است عبور ویلچر را دشوار کند. در شهرهای کوچک‌تر کمتر اتوبوس کم‌سطح ارائه شده است.

شتی‌ها و فری‌ها (Sea Bus, Şehir Hatları)

• Sea Bus و فری‌های مدرن: «کاتاماران» و فری‌های سریع‌السیر (Sea Bus) و خط متروی زیرآبی Marmaray به‌طور کامل برای ویلچر و نابینایان مناسب‌سازی شده‌اند Turkey Travel Planner.
• فری‌های سنتی: هنوز بسیاری از کشتی‌های کلاسیک شهری مجهز به رامپ یا آسانسور نیستند و برای سوار و پیاده شدن به کمک پرسنل نیاز دارند.

تاکسی و مینی‌بوس (Dolmuş)

• محدودیت دسترسی: تاکسی‌های معمولی اغلب امکان سوار کردن ویلچر تاشو را دارند، اما برای ویلچرهای برقی یا دستی بزرگ بهتر است از UberXL یا ون‌های خاص استفاده شود JourneyWoman.
• مینی‌بوس‌ها (Dolmuş): عمدتاً پله‌دار و دسترسی دشوار؛ قوانینی برای نظارت کیفیت (TUDES) وجود دارد اما همچنان در عمل موانع دسترسی هست International Growth Centre.

شهرهای دیگر ترکیه

• آنکارا، ازمیر و آنتالیا: خطوط متروی آنکارا و ازمیر نیز به استانداردهای بین‌المللی نزدیک شده‌اند و اکثر ایستگاه‌ها آسانسور و رمپ دارند. با این حال، شبکه اتوبوس‌رانی شهری هنوز نیازمند نوسازی گسترده است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

• زیرساخت‌های پیاده‌راه: حدود ۷۷٪ معلولان ترکیه مشکل دسترسی به پیاده‌راه‌های مناسب دارند thecityfix.com.
• آموزش و آگاهی: هنوز رانندگان و کارکنان حمل‌ونقل عمومی به‌طور کامل برای همراهی مسافران معلول آموزش ندیده‌اند.
• بودجه محدود: لزوم تخصیص بودجه بیشتر به نوسازی ناوگان اتوبوس و کشتی‌های سنتی برای نصب رامپ و آسانسور.

در مجموع، مترو و تراموای استانبول بهترین گزینه‌های دسترسی‌پذیری را ارائه می‌دهند و کشتی‌های مدرن نیز مسیرهایی بی‌نقص دارند. با این حال اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها هنوز نیازمند ارتقاء به ناوگان کم‌سطح و آموزش پرسنل هستند. بهبود دسترسی در تاکسی‌ها و فضاهای پیاده‌راه می‌تواند وضعیت کلی را به‌طرز چشمگیری ارتقا دهد.